انواع کنترل بیولوژیک

*طبیعی

*کاربردی

کنترل بیولوژیک پدیده ای طبیعی است که هدف آن تنظیم جمعیت موجودات میباشد. کنترل بیولوژیک ممکن است به صورت طبیعی یا با دخالت انسان اتفاق بیافتد، که به این نوع کنترل، کنترل بیولوژیک کاربردی اطلاق میشود.

کنترل بیولوژیک یا ( Biological Control )شامل سه موضوع اصلی است:

1- انواع موجودات آفت هدف

2- انواع دشمنان طبیعی

3- روشهای بکارگیری دشمنان طبیعی

1-انواع موجودات آفت هدف:

الف. بطور کلی حشرات مهمترین گروه از موجوداتی هستند که در برنامه های کنترل بیولوژیک به عنوان هدف مطرح بوده اند. آفات به دلیل ازدیاد، تنوع گونه و مهاجرت به نقاط جدید موجبات ورود حشرات شکارگر از مناطق دیگر را برای کنترلشان ایجاد کرده اند.

اما مهمترین راستهای که تعدادی از گونه های آن تحت کنترل بیولوژیک قرار گرفته اند راسته (Hemiptera) میباشد.راسته (Homoptera) در بر گیرنده شته ها، شپشک ها، سفیدبالک ها و پسیل ها میباشند. همین حشرات هستند که در روی گیاهان زینتی جزء مهمترین آفات محسوب میشوند لذا امکان کنترل بیولوژیک آفات گیاهان زینتی بسیار زیاد است.

چرا بیشترین برنامه کنترل بیولوژیک برعلیه حشرات راسته (Homoptera) صورت می گیرد؟

بدلیل اینکه تعداد زیادی از گونه های راسته (Homoptera) به همراه گیاهان زینتی و محصولات کشاورزی از منطقه پراکنش بومی خود وارد منطقه جدیدی شدند که فاقد دشمنان طبیعی بودند. لذا برای مبارزه با این آفات، دشمنان طبیعی این حشرات نیز ازمنطقه پراکنش آنها به منطقه جدید وارد شدند تا تحت کنترل در آیند. در ضمن بسیاری از حشرات این راسته مانند شپشک ها غیر متمرکز بوده بنابراین امکان کنترل بیولوژیک آنها فراهم است.

ب. گروه دیگری از حشرات مورد نظر در برنامه های کنترل بیولوژیک کنه ها هستند. مخصوصاً سه خانواده (Eriophidae) ،(Tarsonemidae) ، (Tetranychidae) جزء مهمترین کنه های گیاهخوار هستند که بر علیه آنها کنترل بیولوژیک انجام شده است.

ج. دسته دیگر این حشرات، حلزونها و رابها هستند که به آنها لیسَک نیز گفته میشود. برای کنترل بیولوژیک حلزونها و رابها کوششهایی انجام شده است ولی نتیجه بخش نبوده است.

د. گروه دیگری از موجودات مورد بحث، علفهای هرز هستند، بطور کلی ۱۱۱ گونه از علفهای هرز در ۳۲ خانواده با عنوان هدف برنامه های کنترل بیولوژیک تاکنون مطرح بوده اند که ۰۵ درصد آنها متعلق به سه خانواده Cactacea ، Mimosacea ، Asteraceae هستند.

ذ. علاوه بر این ها، بیماریهای گیاهی و مهره داران هم میتوانند از اهداف برنامه های کنترل بیولوژیک باشند، حتی انسان میتواند در برنامه های کنترل بیولوژیک به عنوان یک هدف قلمداد شود.

2- انواع دشمنان طبیعی:

مبحث دوم انواع موجوداتی هستند که برای کنترل بیولوژیک آفاتی که ذکر کردیم مورد استفاده قرار میگیرند.

الف. حشرات پارازیتوئید از عمومی ترین دشمنان طبیعی آفات به شمار می آیند که در برنامه های کنترل بیولوژیک به روشهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرند. برنامه های کنترل بیولوژیک در مورد حشرات پارازیتوئید بیشتر درباره دو راسته( Hymenoptera ) یا بالغشائیان و زنبورها یا (Diptera) میباشد. در راسته (Hymenoptera)، زنبورهای بالا خانواده (Ichneumonoidae) و بخصوص دو خانواده (Braconidae) و (Ichneumonidae)دارای اهمیت بیشتری هستند. در خانواده (Braconidae)، تمام گونه های زیر خانواده ی (Aphidiinae) بدون استثنا پارازیتوئید، شپشک ها هستند و در برنامه های کنترل بیولوژیک آفات گلخانهای مورد استفاده قرار میگیرند.

از خانواده زنبورها، بالا خانواده (Chalcidoidea) از اهمیت فوق العادهای برخوردارند. در این بالا خانواده، خانوادههای (Encyrtidae), (Pteromalidae), (Aphelinidae) و (Eulophidae) از مهمترین دشمنان طبیعی آفات گیاهان زینتی هستند.

گروه دیگری از پارازیتوئیدها، متعلق به راسته ) Diptera ( یا دو بالان خانواده ) Tachinidae ( فوقالعاده حائز اهمیت هستند.

ب. گروه دیگر از دشمنان طبیعی، حشرات شکارگر هستند که از انوع گونه های گیاهخوار تغذیه میکنند. مهمترین شکارگرها درراسته (Hemiptera) مثل خانواده(Anthocoridae) خانواده(Nabidae)در راسته (Coleoptera )خانواده (Coccinellidae) که به آنها کفشدوزک ها اطلاق میشود و تعدادی دیگر از خانوادهها مثل خانواده (Carabidae) و در راسته بالتوریها خانواده (Chrysopidae) بخصوص بالتوری (Chrysoperla carnea) و در راسته (Diptera) خانواده های(Syrphidae) و (Cecidomyiidae) ازاهمیت ویژهای برخوردارند.

ج. گروه دیگر از عوامل بیماریزا، بندپایان هستند. مهمترین عوامل بیماریزای بندپایان مربوط به ویروس ها، نماتدها، تکسلولی ها، قارچها و باکتریها هستند.در بین باکتریها، باکتریهای گونه(Bacillus) مانند (Bacillus Thuringiensis) (Bacillus anisopliae), (sphaerieus) (Bacillus) ، ازجمله باکتریهایی هستند که برای کنترل گروههای مختلفی از حشرات مورد استفاده قرار میگیرند.در گروه ویروسها، شانزده خانواده از ویروسها با حشرات ارتباط دارند ولی خانواده (Baculoviridae) دارای اهمیت بیشتری است و برای کنترل حشرات مورد استفاده قرار میگیرد.

اما دلیل اینکه ویروسها مانند باکتریها براحتی تولید نمیشوند چیست؟

ویروسها برای تولید مثل نیاز به جسم موجود زنده دارند، یعنی آنها در داخل موجود زنده تکثیر پیدا میکنند در حالیکه باکتریها براحتی بر روی مخمرها تکثیر میشوند. به همین دلیل استفاده از باکتریها در کنترل بیولوژیک حشرات توسعه یافته و کاربرد بیشتری دارد.

د. گروه دیگر از دشمنان طبیعی قارچها هستند بخصوص قارچهای خانواده (Entomophthoraceae) و زیر گروههای( Zygomycotina) و (Deutromycotina) که برای کنترل حشرات و گیاهان زینتی مخصوصاً گونهای به نام ( Verticillium lecanii ) مورد استفاده قرار میگیرد.

ذ. دسته دیگر از عوامل کنترل حشرات، تک سلولیها هستند، شاخههای (Apicomplexa) و (Microspora) از مهمترین تکسلولی ها هستند که بر روی حشرات ایجاد بیماری میکنند. مخصوصاً تک سلولیهای جنس (Nosema) از اهمیت بیشتریبرخوردارند. تعدادی از گونه های این جنس بصورت تجارتی تولید شدهاند و برای کنترل ملخها و آبدزدک ها مورد استفاده قرار گرفته اند.

ر. گروه دیگر از حشرات مورد استفاده در کنترل بیولوژیک، حشراتی هستند که از علفهای هرز تغذیه میکنند. در این بینخانوادههای (Chrysomelidae) و (Curcurlionidae) از راسته (Coleoptera) و (Pyralidae) از راسته (Lepidoptera) از اهمیت زیادی برخوردارند.